حضور یافتن در تشییع جنازه مؤمنان، از کارهای مستحبی است که در مرگ‌اندیشی و زنده کردن یاد معاد بسیار اثرگذار است. تشییع جنازه، افزون بر احترام به شخص از دنیا رفته و همدردی با بازماندگان، درس عبرتی برای تشییع‌کنندگان است. شرکت در مراسم تشییع دیگران، اندرزی است بر این نکته که روزی خود ما نیز از این دنیا خواهیم رفت و مردم ما را در تابوت می‌گذارند و بر شانه‌های خود حمل می‌کنند تا به خاک بسپارند. در روایت‌ها آمده است: رسول خدا صلی الله علیه و آله در تشییع جنازه خیلی اندوهگین و اندیشناک بود و با خود سخن می‌گفت و کمتر با دیگران صحبت می‌کرد.1 آن حضرت در حدیثی فرمود: «عُودوا الْمَرضی وَ اتَّبعوا الْجَنائِزَ یُذَکِّرُکُم الآخِرَةَ؛ از بیمار عیادت کنید و به تشییع جنازه بروید؛ زیرا آخرت را به یاد شما می‌اندازد».2
در برخی روایت‌ها نیز آمده است: «در برابر هر گامی که برای تشییع جنازه برداشته می‌شود، هزاران حسنه و ثواب، داده و هزاران لغزش بخشوده می‌شود». به‌راستی این همه ثواب برای چیست؟ آیا به این دلیل نیست که تشییع جنازه می‌تواند آثار سازنده‌ای در انسان داشته باشد؟! در حقیقت، تشییع جنازه، انسان را به اندیشه وا‌می‌دارد و زنگ بیدارباش، وسیله کنترل هوس‌ها و دل کندن از دنیا و نوعی انقلاب درونی است.3
نقل است روزی از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدند: اگر کسی هم‌زمان به مهمانی و تشییع جنازه دعوت شود، کدام‌یک برتر و بهتر است و شایسته است کدام‌یک را برگزیند؟ پیامبر فرمود:
یُجیبُ الجِنازةَ فَاِنَّها تُذکِّرُ الاخِرَةَ وَ لیَدَعِ الْوَلیمةَ فَانَّها تُذَکِّرُ الدُّنیا الفانیةَ.4
تشییع جنازه را انتخاب کند؛ زیرا آن یادآور آخرت است و مهمانی و ولیمه را واگذارد که آن یادآور دنیای فانی است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره پیام‌های معنوی تشییع جنازه می‌فرماید:
سوگند به آن قدرتی که جان محمد در دست اوست، اگر مردم جایگاه میت را می‌دیدند و گفتارش را می‌شنیدند، او را رها می‌کردند و به حال خودشان اشک می‌ریختند؛ زیرا روح میت از بالای تابوت فریاد می‌زند و می‌گوید: ‌ای اهل و فرزندانم! دنیا با شما بازی نکند، همان‌گونه که با من بازی کرد. اموالی را از حلال و حرام جمع کردم و برای دیگران گذاشتم که لذتش برای آنان است و عقاب و مسئولیتش برای من. از آنچه بر سر من آمده است، بترسید».5
امام صادق علیه السلام نیز درباره پی‌آمدهای تشییع جنازه می‌فرماید:
هرگاه دنبال جنازه‌ای می‌روی، فرض کن خودت در تابوت هستی و التماس می‌کنی که خدایا مرا برگردان، آن‌گاه خداوند تو را بر می‌گرداند. پس ببین چگونه و چه اعمالی را پیش می‌گیری. [سپس حضرت افزود:] مایه تعجب‌اند گروهی که پیشینیان آنها رفته‌اند و در میان آیندگان ندای الرحیل و کوچ کردن سر داده شده است و با این حال، مشغول بازی هستند.6
پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله درباره آداب تشییع جنازه می‌فرماید: «عَلیکُم بالسَّکینةِ، عَلَیْکُم بِالْقَصدِ فِی الْمَشیِ بِجَنائِزِکم؛ بر شما باد حفظ آرامش و وقار، بر شما باد آرام راه رفتن با جنازه‌هایتان!»7 آن حضرت در کلامی دیگر به ابوذر فرمود:
یا اَباذَرِّ! اِذا تَبِعتَ جِنازَةً فَلْیَکُنْ عَقلُکَ فِیها مَشغُولاً بِالتَّفکُرِ وَ الْخُشوعِ وَ اعْلَمْ اِنَّک لاحِقٌ به.8
‌ای ابوذر! هرگاه در پی جنازه‌ای به راه افتادی، باید عقلت با تفکر و خشوع به آن مشغول شود و بدآن‌که تو نیز به او می‌پیوندی.

1. همان، ص 266 ؛ سفینة البحار، ج 2، ص 925.
2. بحارالانوار، ج 81 ، صص224و266.
3. اصول عقاید، ص 463.
4. بحارالانوار، ج 81، ص 267.
5. همان، ج 6، ص 161.
6. وسائل الشیعه، ج 2، ص 883.
7. محمد بن حسن طوسی، امالی، تحقیق: مؤسسه البعثه، قم، نشر دار الثقافه، 1414ه‍ .ق، چ1، ص 383.
8. ابی نصر حسن بن فضل بن حسن طبرسی، مکارم الاخلاق، تحقیق: علاء آل جعفر، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1414ه‍ .ق، چ 1، ج 2، ص 371.