چون سران قریش از مراجعه به ابوطالب نتیجه نگرفته و در بازگردندان مهاجران حبشه ناکام ماندند و از سوی دیگر دیدند افراد معتبر ومهمی به اسلام روی می آوردند و پیروان اسلام از قبایل مختلف در حال افزایش است،ناگزیر درصدد بر آمدند تا اهرم فشار جدیدی را بیازمایند و آن اینکه خاندان بنی هاشم و بنی مطلب را در فشار اجتماعی و اقتصادی قرار دهند تا دست از حمایت رسول خدا بردارند و او را تسلیم کنند. با این ارزیابی، پیمان نامه ای نوشتند که از بنی هاشم زن نگیرند و به آنان زن ندهند و چیزی به آنها نفروشند و چیزی از آنها نخرند[1].
مردم مکه تنها از راه تجارت امرار معاش می کردند و گردش اقتصاد و تجارت نیز در دست قریش بود ؛ بنابر این تحریم هر کس یا هر گروهی توسط آنها به مفهوم محرومیت کامل او بود. از این رو به نظر آنان این حربه، بسیار مؤثر بود و انتظار می رفت به زودی بنی هاشم را به زانو در آورد.
تحریم ازدواج و نیز قطع ارتباط و معاشرت با بنی هاشم که در بعضی از منابع جزء مواد پیمان قریش ذکر شده[2] بیشتر جنبه اجتماعی داشت ؛ گویا می خواستند بنی هاشم از نظر اجتماعی نیز در فشار و انزوا قرار گیرند.
به دنبال امضای این پیمان، به پیشنهاد ابوطالب[3] همه افراد بنی هاشم چه مسلمان و چه کافر[4] (به جز ابولهب) در شعب ابی طالب[5] گرد آمدند[6] و در مدت سه سال[7] ـ که عملا تحریم ادامه داشت ـ در آنجا به سر بردند.
گر چه پیمان قریش جنبه اجتماعی و اقتصادی داشت ؛ اما چون خشم و کینه قریش به پیامبر و بنی هاشم به اوج خود رسیده بود و اعلام می کردند که تنها راه سازش میان ما و بنی هاشم کشتن محمد است. از این جهت ابوطالب نسبت به جان رسول خدا و بنی هاشم نگران شد و آنها را در آن دره جمع کرد تا حفاظت و حراست از آنها آسان باشد. او مردان بنی هاشم را که تعدادشان را چهل نفر [8]نوشته اند، برای نگهبانی ازشعب بسیج کرد. و هر شب مدتی که از استراحت پیامبر می گذشت، از آن حضرت درخواست می کرد که در جای دیگر بخوابد و فرزندش علی را در بستر او می خواباند[9] تا از شبیخون یا سوء قصد احتمالی قریش در امان بماند.
این روزها با گسترش تحریم های بی سابقه بر علیه جمهوری اسلامی ایران، مسئله اقتصاد مقاومتی به صورت جدی و گسترده از سوی مقام معظم رهبری بیان شده است و از همه ارگان ها و سازمان ها و آحاد جامعه خواسته شده است که برای این مسئله اهمیت قائل شوند و آن را در حوزه مسئولیت های خود اجرایی کنند .
یکی از ابزارهای خوب صدا و سیما برای معرفی این مسئله، معرفی سیره پیامبر اکرم و امامان معصوم در این مسئله است که چگونه با تاکید و توصیه بر مدیریت صحیح اقتصاد، توانستند جامعه آن روز را از چنگال مشکلات رهایی بخشند و به همین جهت تصمیم گرفتیم در این مقاله به برخی از ابعاد اقتصاد مقاومتی در زندگی رسول خدا صلی الله علیه و آله بپردازیم تا به عنوان الگویی مناسب در این حوزه هم برای مسئولین و هم برای مردم در جامعه معرفی شود .
اقتصاد از جنبه های مهم زندگی است که اگر درست مدیریت شود از بهترین یاوران انسان در کسب فضایل و رسیدن به کمال مطلوب خواهد بود و اگر به آن بی توجهی شود و یا در اثر سوء مدیریت فردی و یا دولتی، دچار ضعفهای جدی گردد به همان اندازه که آن طرف سازنده است این طرف مخرب، و سببی مهم برای دور شدن انسان از آن فضایل و کمالات خواهد بود.
اقتصاد از جنبه های مهم زندگی است که اگر درست مدیریت شود از بهترین یاوران انسان در کسب فضایل و رسیدن به کمال مطلوب خواهد بود و اگر به آن بی توجهی شود و یا در اثر سوء مدیریت فردی و یا دولتی، دچار ضعفهای جدی گردد به همان اندازه که آن طرف سازنده است این طرف مخرب، و سببی مهم برای دور شدن انسان از آن فضایل و کمالات خواهد بود.
دین به عنوان تنها برنامه سعادت بخش انسان در دنیا و آخرت، از این مهم، غفلت نکرده و دستوراتی سازنده و راهگشا در این باره ارائه کرده است که می توان آن را در کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله به خوبی مشاهده کرد.
آن حضرت در دعایی، فقر را در ردیف کفر و عذاب قبر قرار داده و از آن به خدا پناه می برد:
اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِنَ الکُفرِ و َالفَقرِ و عَذابِ القَبرِ.[1]
انسان در زندگی مادی از مواهب طبیعی و روزی و اقتصاد و معیشت بینیاز نیست و در این اصل کلی تفاوتی میان انسانهای عادی و مادی و انسانهای متعالی و معنوی – حتی برترین آنها- به چشم نمیخورد. اما آنچه منشأ تفاوت در اخلاق اقتصادی، میان انسانها میشود نوع رفتار آنان در کسب روزی و معیشت و درآمد و نیز چگونگی بهرهمندی و مصرف است. در اخلاق اقتصادی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) اصولی به چشم میخورد که برای هر مسلمان طالب رفتار درست اقتصادی، درسآموز و دارای قابلیت پیروی کردن است.
کار و تلاش برای کسب روزی
نگاهی به زندگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) میتواند این واقعیت را تأیید کند که سرتاسر زندگی آن حضرت همراه با تلاش برای کسب روزی از راههای مشروع و در راستای حفظ عزت و پرهیز از تحمیل خود بر دیگران بوده است. میزان اهتمام حضرت به کار و تلاش اقتصادی به قدری بود که بنا به نقل ابنعباس، هنگامی که آن حضرت از فردی خوشش میآمد، ابتدا میپرسید: آیا شغلی دارد؟ اگر میگفتند: بیکار است، میفرمود: «از چشم افتاد» و هنگامی که سبب را میپرسیدند، میفرمود: «زیرا مؤمن وقتی بیکار باشد دین خود را اسباب معیشت قرار میدهد» و میفرمود: «خداوند بنده مؤمن دارای حرفه و شغل را دوست دارد» اینکه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) بیکاری را زمینه ارتزاق از راه دین برشمرده میتواند بدان معنا باشد که فقدان شغل و حرفه از سویی و نیازمندی مادی از سوی دیگر ممکن است رفته رفته فرد را به سوی مایه گذاشتن از دین برای نیل به مقاصد مادی سوق دهد؛ و این حالت ممکن است در قالب رفتارهای گوناگون نمود یابد.
"اشتغال" امروزه در جامعه ما، یکى از مسائل اساسى و موضوعات مورد بحث مىباشد، و هرکس نسبت به فراخور حالش و براساس رشته تخصصى و اندیشههاى خود، در مورد چگونگى اشتغال جوانان و آداب و شیوههاى کار، علل و انگیزههاى بیکارى، انواع مشاغل، اولویت انتخاب شغلها و... سخن گفته و بحث مىکند.
اشتغال به کارهاى مفید و مورد نیاز جامعه، داراى اثرات و نتائج قابل توجه براى همه افراد جامعه اسلامى است که از جمله آنها مىتوان به فوائد زیر اشاره نمود:
اساسا کار و اشتغال در بینش توحیدى اسلام، یک ارزش محسوب مىشود و تلاش بیشتر در کارهاى دنیوى و اخروى، زمینه سعادت و رستگارى افراد را در دنیا و آخرت فراهم مىنماید و آنان را تا درجه جهادگران در راه خداوند بالا مىبرد. رسول اکرمصلی الله علیه و آله مىفرماید:"الکاد على عیاله کالمجاهد فى سبیل الله(1)؛ کسى که براى تامین معاش خانوادهاش تلاش مىکند، همانند مجاهد در راه خداست."
عرضه داشت: یا رسول الله! این خشونت و زبرى دستان من، بر اثر کار با بیل و طناب است که به وسیلهى آنها زحمت مىکشم و مخارج خود و خانوادهام را تامین مىنمایم.
پیامبراکرمصلی الله علیه و آله دست او را بوسیده و فرمود: این دستى است که آتش (جهنم) آن را لمس نخواهد کرد.