رسول گرامی اسلام همواره به عالمان توجه و از آنان به بزرگی و نیکی یاد می کرد و همگان را به حفظ حرمت آنان سفارش می فرمود. بدین ترتیب، مردم به دانش اندوزی نیز تشویق شدند. آن حضرت، عالمان را «نزدیک ترین افراد به درجه پیامبری»،1 «هم تراز پیامبران بنی اسرائیل»2 و به عنوان «جانشینان خود»3 یاد فرمود.
در نگاه پیامبر:
خداوند زیارت علما را از هفتاد بار طواف بر گرد کعبه دوست تر دارد و برتر از هفتاد حج و عمره پذیرفته است. خدا مقام شخص دیدارکننده عالم را در بهشت، هفتاد درجه بالا می برد و رحمت خود را بر او فرومی ریزد.4
تأکید قرآن و سنت بر بزرگ داشت علما، در آن عصر طلایی اثر فراوانی گذاشته بود. بسیاری از فرمان روایان و بزرگان در جهان اسلام آن روز، از راه های گوناگون، دانشمندان را به خود جذب می کردند و در بزرگ داشت آنان از هیچ اقدامی فروگذار نمی کردند.5

آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لاَ نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ وَقَالُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ

پیامبر به آنچه از جانب پروردگارش به سوى او فرو فرستاده شده ایمان آورده است ، و مؤمنان نیز به آن ایمان آورده اند . آرى ، همگى به خدا و فرشتگانش و کتاب ها و پیامبرانش ایمان آورده اند ، و گفتند : ما میان هیچ یک از پیامبران او جدایى نمى افکنیم و به همه آنها ایمان داریم و گفتند : دعوت خدا را پذیرفتیم و اطاعت کردیم . پروردگارا ، آمرزش تو را مى خواهیم و بازگشت همگان به سوى توست

************

هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ

اوست آن کسى که پیامبرش محمّد را با هدایت و دین حق به رسالت فرستاد تا آن را بر همه ادیان چیره کند هر چند مشرکان ناخشنود باشند

************

إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ

بى تردید ، ما خود ، این قرآن را که یاد خداست فرو فرستاده ایم و قطعاً ما خود ، آن را از این که به فراموشى سپرده شود و نیز از هرگونه تحریف مصون مى داریم

برای شناختن وضع عرب قبل از اسلام، می توان از منابع زیر استفاده نمود:
1ـ تورات (با تمام تحریفاتی که در آن انجام گرفته است).
2ـ نوشته های یونانیان و رومیان در قرون وسطی.
3ـ تواریخ اسلامی که به قلم دانشمندان اسلامی نگارش یافته است.
4ـ آثار باستانی که در حفاریها و کاوشهای خاورشناسان به دست آمده و تا حدّی پرده از روی مطالبی برداشت است.
به طور مسلّم، شبه جزیره عربستان از زمانهای گذشته مسکنِ قبایل زیادی بوده، که برخی از آنان در طی حوادث نابوده گردیده اند. ولی در تاریخ این سرزمین، سه قبیله که تیره هایی از آنها جدا شده است، بیش از همه نام و نشان دارند:
1ـ « بائده »... و آن به معنای نابودشده است، زیرا این قوم بر اثر نافرمانی های پیاپی، به وسیله بلاهای آسمانی و زمینی نابود گشتند. شاید آنان همان قوم عاد و ثمود بودند؛ که در قرآن مجید از آنها به طور مکرر یاد شده است.
2ـ « قحطانیان »: فرزندان یعرب بن قحطان، که در « یمن » و سایر نقاط جنوبی عربستان مسکن داشتند، و آنان را عرب اصیل می نامند و یمنی های امروز، و قبیله های « اوس » و « خزرج »، که در آغاز اسلام دو قبیله بزرگ در مدینه بودند، از نسل قحطان می باشند. قحطانیان دارای حکومت های زیادی بودند، و در عمران و آبادی خاک یمن بسیار کوشیده و تمدن هایی را از خود به یادگار گذارده اند. و امروز کتیبه های آنان با اصول علمی خوانده می شود و تا حدودی تاریخچه قحطانی را روشن می نماید و هر چه درباره تمدن عرب قبل از اسلام گفته می شود، همگی مربوط به همین گروه؛ آن هم در سرزمین یمن، می باشد.

روز هفتم فرا رسید.«عبد المطلب‏»،براى عرض سپاسگزارى به درگاه الهى گوسفندى کشت و گروهى را دعوت نمود و در آن جشن با شکوه،که از عموم قریش‏دعوت شده بود،نام فرزند خود را«محمد»گذارد.وقتى از او پرسیدند:چرا نام فرزند خود را محمد انتخاب کردید،در صورتى که این نام در میان اعراب کم سابقه است؟گفت:خواستم که در آسمان و زمین ستوده باشد.در این باره‏«حسان بن ثابت‏»شاعر رسول خدا چنین مى‏گوید: 

فشق له من اسمه لیجله     فذو العرش محمود و هذا محمد

آفریدگار،نامى از اسم خود براى پیامبر خود مشتق نمود.از این جهت(خدا) «محمود»(پسندیده)و پیامبر او«محمد»(ستوده)است و هر دو کلمه از یک ماده مشتقند و یک معنى را مى‏رسانند. (1)

قطعا،الهام غیبى در انتخاب این نام بى‏دخالت نبوده است.زیرا نام محمد،اگر چه در میان اعراب معروف بود،ولى کمتر کسى تا آن زمان به آن نام نامیده شده بود.طبق آمار دقیقى که بعضى از تاریخ نویسان بدست آورده‏اند،تا آن روز فقط شانزده نفر به این اسم نامگذارى شده بودند.چنانکه شاعر در این باره گوید:

شاید یکی از پراختلاف‏ترین مسایل تاریخ زندگانی پیغمبر اسلام اختلاف موجود در تاریخ ولادت آن بزرگوار باشد که اگر کسی بخواهد همه اقوال را در این باره جمع‏آوری کند به بیش از بیست قول می‏رسد.

عموم سیره نویسان اتفاق دارند که،تولد پیامبر گرامی در عام الفیل،در سال 570 میلادی بوده است.زیرا آن حضرت به طور قطع،در سال 632 میلادی درگذشته است،و سن مبارک او 62 تا 63 بوده است.بنابراین،ولادت او در حدود 570 میلادی خواهد بود.اکثر محدثان و مورخان بر این قول اتفاق دارند که تولد پیامبر،در ماه‏«ربیع الاول‏»بوده،ولی در روز تولد او اختلاف دارند.معروف میان محدثان شیعه اینست که آن حضرت،در هفدهم ماه ربیع الاول،روز جمعه،پس از طلوع فجر چشم به دنیا گشود،و مشهور میان اهل تسنن اینست که ولادت آن حضرت،در روز دوشنبه دوازدهم همان ماه اتفاق افتاده است. (1)

سیره عملی حضرت رسول اعظم صلوات الله علیه و آله بیش از آنکه نماد یک ‏آفرینش منحصر به فرد و خلقتی بی‌نظیر برای زمین و زمان باشد، بزرگراه هدایت و سعادت است ‏که هر کس با هر توان و وسیله‌ای کافی است در این جاده بی‌انتها قرار گیرد باقی بدست ‏هم او و هم پروردگارش اتفاق می‌افتد. رفتار و کردار اعظم مخلوقات، بهترین مبلغ اسلام ‏و چشمه‌ای جوشان برای جذب آراء و قلبها بوده و هست.‏

بیکرانی که پس از قرنها بسیاری خواسته‌اند برای تبرک قطره‌ای از آن را تحفه ببرند ولیکن ‏هنوز در سایه‌ای از آنچه که واقع بوده به سر می‌برند و چون به سرچشمه نمی‌رسند با ‏سرابهای نزدیک گوشه‌ای از حیات خورشید همیشه پرفروغ حاضر در پهنه آسمان جهان را ‏روایت کرده‌اند. علامه بزرگوار آیت الله سید محمدحسین طباطبایی رضوان الله تعالی علیه در در کتاب سنن النبی برخی از این دریافتها و دست‌نوشتها و گفته‌ها را جمع‌آوری کرده ‏که مرور آن در سال پیامبر اعظم(ص) برای هر مسلمان و هر آزاده‌‌ای مایه برکت و حرکت ‏است. چهره و شمایل نورانی پیامبر خاتم (ص) خود نیز دنیایی از جلوه‌جمال الهی است که برای آغاز مرور سیره، ‏به قدر تشنگی خود جرعه نوش می‌شویم..‏

یثرب را نام فردی دانسته‌اند از نوادگان حضرت نوح - علیه السلام- (یثرب بن قانیه بن مهائیل....) !، همچنان که معنای لغوی خاصی نیز برای آن یاد کرده‌اند که عبارت از :« لوم و فساد و عیب» است. به همین دلیل نوشته‌اند که رسول خدا - صلی الله علیه و آله و سلم - پس از ورود به آن، فرمودند این کلمه بکار برده نشود و بجای آن، آن را «طابه» و «طیبه» نامیدند.[1] گفته شده است که یثرب تنها بخشی از منطقه‌ای بوده که بعد از هجرت رسول خدا - صلی الله علیه و آله و سلم - «مدینه‌ الرسول» یا به اختصار «مدینه» نامیده شده است.[2] گر چه بعد از هجرت نیز گاه و بی‌گاه یثرب نامیده می‌شد؛ از جمله در قرآن از قول منافقان ـ در سال پنجم هجرت یا اندی بعد از آن ـ آمده است که مردم شهر را با عنوان «یا اهل یثرب» خطاب می‌کردند.[3] در شعری از همسر عثمان ـ که بعد از کشته شدن وی آن را سروده ـ از این شهر با عنوان یثرب یاد شده است.[4] در اشعار شاعران صحابی نیز کلمه یثرب آمده است.[5]
پیش از اسلام این کنطقه به عنوان یک «شهر متمرکز» شناخته نمی‌شده‌در مجموع، عبارت از «واحه‌هایی » بوده که برخی‌ از آن‌ها در فضای مسطح «سهل» و برخی از آن‌ها در مرتفعات و میانه شعاب قرار داشته است. در واقع از لحاظ جغرافیایی دو رشته‌ «حره»؛ یعنی کوهکهای سنگلاخی سیاه که گویی به آتش سوخته‌اند، در دو سوی غرب و شرق آن کشیده شده است. حرّه شرقی که با نام « حره واقم» شناخته می‌شود، در شمال، به کوه احد منتهی شده و تقریباً تا جنوب امتداد می‌یابد. همینطور حره‌غربی که «حره وبره» نامیده می‌شود، در شمال تا بئر رومه و در جنوب تا محاذی محله قبا امتدا دارد. این دو حره به عنوان حفاظ شهر به شمار می‌آید. در جنوب نیز کما بیش این سنگ‌ها دیده می‌شود. بدین ترتیب باید گفت تقریباً تنها ناحیه آی از مدینه که با زمین هموار به خارج از آن متصل می‌شود شمال آن است. بیشتر یهودیان در قسمت حره غربی و واحه‌های منتهی به آن سکونت داشته‌اند. این ناحیه که بسیاری از اوسیان نیز در آن سکونت داشته‌اند، یثرب نامیده می‌شده، گرچه نباید از نظر دور داشت که بزودی این کلمه بر تمامی این نواحی ـ با حفظ نام‌های اختصاصی ـ اطلاق شده است.