از آن هنگام که سوره مزمّل بر حضرت محمد صلی الله علیه و آله نازل شد، ایشان تا پایان عمر مبارک خود، شب زنده داری را ترک نکرد و هیچ رخدادی مانع عبادت شبانگاهی ایشان نشد. در دوره هجرت، شب های سخت نبرد و مانند آن، پیامبر اسلام لذت نیایش با دوست را با هیچ لذتی عوض نکرد. امام علی علیه السلام نیایش عاشقانه پیامبر را در شب بدر چنین توصیف می کند: در شبی که در روزش جنگ بدر رخ داد، دیدم که هر یک از مسلمانان خوابیدند، جز رسول خدا صلی الله علیه و آله که پای درختی قرار داشت و تا صبح یا دعا می خواند یا نماز می گزارد.1 ابن عباس نیز عبادت پیامبر را در شب بدر این گونه بیان می کند: در آن شب، پیامبر پیوسته تا صبح نماز می خواند و اشک می ریخت و با نهایت خضوع دعا می کرد و می گفت: «أَللّهُمَّ أَنْجِزْ لِی ما وَعَدْتَنِی؛ خدایا! به آنچه به من وعده دادی، وفا کن» و به سجده می رفت و به شدت می گریست.2 شب جنگ بدر، ویژگی خاصی ندارد. آن حضرت در همه شب های نبرد، تا صبح عبادت می کرد. ام سلمه، همسر ایشان که در طول جنگ احزاب همراه حضرت بود، درباره عبادت پیامبر چنین گفته است: پیامبر، بخشی از شب در خندق پاسداری می کرد و بخش دیگر را به عبادت می گذراند و بخش آخر را نیز استراحت می کرد. شبی به ایشان می نگریستم که برخاست و مدتی نماز گزارد. آن گاه بیرون خیمه رفت و متوجه گروهی از سپاهیان دشمن شد که به سوی خندق می آیند. عبّاد بن بشر را برای سرکوبی آنها فرستاد و آن گاه دعا کرد: پروردگارا! شرّ ایشان را از ما دفع کن و ما را بر ایشان پیروز فرمای و آنها را مغلوب گردان که کسی جز تو نمی تواند آنها را مغلوب کند. در مدت رفتن عباد، پیامبر خدا [با آرامشی کامل و دلی مطمئن ]مشغول نماز خواندن بود. عبّاد بن بشر، پس از تیراندازی به سوی ابوسفیان و متفرق ساختن آنها بازگشت و منتظر شد تا نماز پیامبر پایان یابد و گزارش فرار آنها را به ایشان بدهد. آن گاه پیامبر به خیمه آمد و تا آن هنگام که صدای اذان بلال برخاست، خوابید.3

وقتی پیامبر از احد برمی گشت، کبشه، دختر رافع بن معاویه، مادر سعد بن معاذ، نزد ایشان شتافت. در این هنگام، سعد، عنان افسار اسب پیامبر را به دست داشت. او گفت: ای رسول خدا! مادرم به سوی ما می آید. پیامبر فرمود: «مَرْحَبا بِها؛ آفرین بر او.» چون کبشه رسید، پیامبر تعزیت فرزندش عمرو بن معاذ را به او گفت. کبشه پاسخ داد: ای رسول خدا! چون تو را به سلامت یافتم، هیچ مصیبتی بر من سخت نباشد. آن گاه پیامبر به امّ معبد فرمود: «شاد باش و قوم خود را شاد کن که کشتگان شما در بهشت با هم سیر کنند و شفاعت ایشان در حق شما پذیرفته است.» کبشه عرض کرد: «راضی شدیم و در حق ایشان گریه کردن روا نداریم. اکنون در حق بازماندگان ایشان دعای خیر فرما.» پیامبر خدا چنین دعا کرد: «أَللّهُمَّ أَذْهِبْ حُزْنَ قُلُوبِهِمْ وَاجْبُرْ مُصِیبَتَهُمْ؛ خدایا! غم و غصه را از دل آنان بیرون ببر و مصیبت آنان را جبران فرما».1

هنگامی که پیامبر کنار پیکر هر شهیدی حاضر می شد، در حق او دعا می فرمود. این نیایش ها، نشان دهنده رضایت پروردگار از آن شهید بود. وهب بن قابوس، بر اثر بیست زخم نیزه در جنگ احد شهید شد. وقتی پیامبر بدن پاک او را دید، فرمود: «خدا از تو راضی باشد. من از تو راضی هستم». وقتی خبر شهادت جعفر بن ابی طالب به پیامبر رسید، آن حضرت متأثر شد و گریست و خدا را چنین یاد کرد: خدایا! جعفر نزد تو آمد، به سوی بهترین پاداش ها. خدایا! جانشینی در میان فرزندان او قرار ده؛ نیکوترین جانشینی که در فرزندان یکی از بندگانت قرار می دهی. ایشان در حق شهیدان احد نیز چنین فرمود: ای خدای سزاوار پرستش! بنده و فرستاده تو گواه است که این گروه در راه تو شهادت یافتند. رسول خدا صلی الله علیه و آله هر سال به زیارت شهیدان می رفت و می گفت: «أَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فِنِعْمَ عُقْبَی الدّارِ».1

برخی سرداران سپاه اسلام، دلاورانه می رزمیدند و قلب پیامبر خدا را شاد می کردند. در این مواقع، پیامبر برای آن فرد دعا می کرد. این افتخار، نصیب بسیاری از یاران پیامبر شد. امام علی علیه السلام، ابودُجانه، حُذیفه قتاده، سعید بن معاذ، سعد بن ربیع، ابوذر غفاری و ابو ایوب انصاری از کسانی بودند که پیامبر خدا در حق آنان دعا کرده است. ابودجانه در جنگ احد نیکو درخشید و تا پایان نبرد، جانانه از پیامبر دفاع کرد. هنگامی که در میدان جنگ، یکی از دشمنان سرسخت پیامبر را کشت، پیامبر چنین دعا فرمود: أَللّهُمَّ ارْضَ عَنِ ابْنِ خَرَشَةَ کَما أَنَا عَنْه راضٍ.1 خدایا! از ابودجانه راضی باش، همان گونه که من از او راضی هستم. شمار دعاهایی که پیامبر برای امام علی علیه السلام در جنگ ها کرده، بسیار بیشتر از دیگر یاران پیامبر است که به دلیل حضور امام در تمام جنگ ها ـ به جز تبوکـ و دلاوری های بی شمار آن حضرت است. وقتی در روز خندق، امیرمؤمنان علی علیه السلام برای پیکار با بزرگ پهلوان عرب، عمرو بن عبدود می رفت، پیامبر در حق ایشان چندین دعا کرد. یکی از این دعاها چنین است: خدایا! عُبیده را در روز بدر و حمزه را در روز اُحد از من گرفتی. امروز علی را برای من نگه دار. پروردگارا! مرا تنها مگذار و تو بهترین بازماندگانی.2