نعمت اندیشیدن، از برترین نعمت‌های پروردگار متعال به انسان‌هاست. آدمی به کمک همین توانایی است که از فراموشی رهایی می‌یابد و به ساحل نجات رهنمون می‌شود. رسول خدا صلی الله علیه و آله در این‌باره می‌فرماید:
اِنَّ التَّفکُرَ حَیأة قَلبِ الْبَصیرِ، کَما یَمشی الْمسُتنیرُ فِی الظُّلُمات بِالنُّورِ، یحسن التخلص و یقلّ التربُّضَ.1
اندیشیدن، مایه حیات دل انسان بصیر است، همان‌گونه که شخص چراغ به دست، در تاریکی‌ها در پرتو نور چراغ راه می‌رود، به‌خوبی خود را [از گمراهی] نجات می‌دهد و کمتر درنگ می‌کند.
اندیشه درباره معاد و زندگی پس از مرگ، از جمله ارزشمند‌ترین اندیشه‌هاست، چنان‌که امیرمؤمنان، علی علیه السلام فرمود: «تَمییزُ الْباقِی مِن الْفانِی، مِنْ اَشرفِ النَظَر؛ تشخیص دادن ماندنی (آخرت) از رفتنی (دنیا)، از شریف‌ترین اندیشه‌هاست».2
آدمی می‌تواند با بهره‌گیری از نیروی اندیشه، ایمان خود را تقویت کند و اندیشیدن در سرگذشت پیشینیان، از عوامل یادآور معاد و سبب تحکیم معادباوری است. آدمی با مطالعه سرگذشت پیشینیان، درمی‌یابد که او نیز مانند آنها در این دنیا جاویدان نیست و باید خود را برای سفر آخرت آماده کند. از‌این‌رو، با رفتن به مکان‌هایی که گذشتگان در آنجا می‌زیستند و با دیدن آثار باقی مانده از آنها، روحیه معادباوری در وجود افراد تقویت می‌شود. حسن صیقل می‌گوید:
از امام صادق علیه السلام پرسیدم: آیا یک ساعت اندیشیدن، بهتر از یک شب عبادت کردن است؟ حضرت فرمود: «آری. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: ساعتی اندیشیدن، بهتر است از شبی را به عبادت گذراندن». عرض کردم: چگونه باید اندیشید؟ حضرت فرمود: «به خانه‌های ویران شده برود و بگوید: کجایند سازندگان شما؟ کجایند ساکنان شما؟ چه شده است که سخن نمی‌گویید».3
بر همین اساس، خداوند در چندین آیه از قرآن کریم،4 آدمیان را به سیر و سفر در زمین تشویق می‌کند تا ببینند که عاقبت پیشینیان چه شده است. برای مثال، در سوره آل عمران آمده است:
قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسیرُوا فِی اْلأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبینَ. (آل عمران:137)
بی‌شک پیش از شما سنّت‌هایی بوده و سپری شده است. پس در زمین بگردید و بنگرید که فرجام تکذیب‌کنندگان چگونه بوده است؟

1. بحارالانوار، ج 92، ص 17.
2. عبد الواحد آمدی تمیمی، غررالحکم و دررالکلم، تحقیق: میر جلال الدین حسینی ارموی محدث، تهران، دانشگاه تهران، 1373، ج 3، ص 284، ح4494.
3. «قلتُ لابی عبدالله: تفکر ساعتةٍ خیرٌ من قیام لیلةٍ؟ قال: نعم، قال رسول الله صلی الله علیه و آله تفکر ساعتةٍ خیرٌ من قیام لیلةٍ، قلتُ کیف یتفکَّرُ؟ قال: یمُرُّ بالدُّورِ الخَرِبَهِ، فیقول: أینَ بانُوکِ أینَ ساکِنوکِ ما لَکِ «تَتَکَلَّمینَ؟!» بحارالانوار، ج 71، ص 324.
4. نک: روم:9؛ انعام:11؛ نمل:69.