پیامبر خاتم (ص) برترین الگوى قرآنى

از میان ده‏ها الگوى نمونه و شاخص، قرآن کریم، دو تن از آنان را به گونه‏اى خاص مورد توجّه و تذکّر قرار داده است،

یکى «ابراهیم»علیه السلام و دیگرى «محمّد»صلى الله علیه وآله وسلم. چه این که درباره این دو پیامبر تعبیر «اسوه» را به کارگرفته است:

1 - «قد کانت لکم اسوة حسنة فى ابراهیم و الّذین معه اذ قالوا لقومهم انا براؤا منکم و ممّا تعبدون من دون اللَّه کفرنا بکم و بدا بیننا و بینکم العداوة و البغضاء ابدا حتى تؤمنوا باللَّه وحده...» (ممتحنه /4)

«براى شما سرمشق خوبى در زندگى ابراهیم و کسانى که با او بودند، وجود داشت، در آن هنگامى که به قوم مشرک خود گفتند: ما از شما و آن چه غیر از خدا مى‏پرستید بیزاریم، ما نسبت به شما کافریم، و میان ما و شما عداوت و دشمنى همیشگى آشکار شده است، تا آن زمان که به خداى یگانه ایمان بیاورید.»

2 -لقد کان لکم فى رسول اللَّه اسوة حسنة لمن کان یرجوا اللَّه و الیوم الآخر و ذکر اللَّه کثیرا» (احزاب /21)

«مسلماً رسول خدا براى شما سرمشق نیکویى است، براى آن‏ها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد مى‏کنند.»

تأمّل در این آیات نشان مى‏دهد که وجه امتیاز حضرت ابراهیم‏علیه السلام و پیامبر خاتم‏صلى الله علیه وآله وسلم بر سایر انبیاء این است که: این دو پیامبر در تحکیم اندیشه توحیدى و مبارزه با شرک نقشى نمایان‏تر ایفا کرده و راهى دشوارتر را پیموده‏اند و امتیاز پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله وسلم بر حضرت ابراهیم‏علیه السلام این است که «ابراهیم‏علیه السلام» به نام و وصف «اسوه» معرّفى شده و پیامبر اسلام با عنوان «رسول‏اللَّه» براى همه جهانیان تا همیشه تاریخ اسوه و الگو شناخته شده است، بى‏آن که یکى از اوصاف او متمایز گردد و این بدان معناست که خداوند او را براى همگان و در تمامى ساحت‏ها و عرصه‏ها، الگوى برتر و شایسته اقتدا و پیروى مى‏شناسد. بى‏آن که ساحتى از ساحت‏هاى زندگى وى ترجیح داده باشد.

از منظر عرفان، عالم هستى ناشى از تجلّیات و جلوه هاى خاص اسما و صفت هاى گوناگون خداوند است. اسم اعظم حق تعالى نیز مظهرى دارد و آن مظهر، انسان کامل یا حقیقت محمّدى (صلى الله علیه وآله) است. از آن رو که پیامبر اعظم (صلى الله علیه وآله) مظهر و مجلاى اسم اعظم حق تعالى است، مقام و مرتبت او برتر از کل دایره هستى است؛ تمامى مراتب کمالى پیامبران پیشین در وجود مقدّس او جمع است. کتاب او نیز بر کتاب هاى انبیاى پیشین برترى دارد؛ چرا که به حسب اختلاف مراتب آورندگان، «آورده» نیز تفاوت دارد؛ سعه محمول به قدر سعه حامل است. کتاب پیامبر اعظم (صلى الله علیه وآله) نه تنها معارف پیشین را تصدیق مى کند، بلکه بر آنها هیمنه و سلطه و اشراف دارد. به همین دلیل، شریعت قرآن، خاتم همه شریعت هاست و ولایت اولیاى قرآن نیز به حسب همین میزان «ولایت ختمیه» است.

در این مقاله سعى بر این است که شخصیت پیامبر اعظم9 و جایگاه رفیع ایشان در نظام هستى از منظرى عرفانى مورد تبیین و بررسى قرار گیرد.

مظهریت اسم اعظم و آینه تمام نماى حق

آفرینش عالم از دیدگاه عرفا، ظهور اسما و صفات حق تعالى است. جهان، نظامى حساب شده با درجات تشکیکى دارد و هر مظهرى تقدّم و تأخّر خود را از تقدّم و تأخّر اسمى که مظهر آن است، به دست آورده. بنابراین، هیچ یک از مراتب به تنهایى نمى توانند آینه تمام نماى حق واقع شوند، بلکه هر مرتبه اى از مراتب متعدد هستى، نشانه و آیتى الهى و یا اسمى از اسماى حق تعالى است. اطلاق لفظ «عالم» بر کل دایره هستى نیز بر همین وجه است؛ زیرا هر فردى از افراد عالم، علامت و نشانه اى بر اسمى از اسماى الهى است. بر این اساس، عالم تکوین به اعتبار مجموع و لحاظ تمامى مراتب، حاکى از اسم جامع تمامى اسما و صفات (اعم اعظم) مى باشد. 1 اسم جامع تمامى اسما و صفات، اسم شریف «اللّه» است. اسم «اللّه»، اسم ذات متصف به صفات و اسما، و جامع تمامى اسماست؛ به همین دلیل آن را اسم اعظم خوانده اند. 2 هر اسمى از اسما را که در نظر آوریم عبارت از ذات به اعتبار صفتى از صفات خواهد بود؛ مثلا، علیم به اعتبار علم، یا قدیر به اعتبار قدرت و مانند آن؛ به خلاف اسم «اللّه» که ذات به اعتبار جمیع صفات و به بیانى، اسم اعظم الهى است و جمله شریفه «اللّه اکبر» نیز همین معنا را مى رساند.